ÖN ÇAPRAZ BAĞ KOPMASI

Ön çapraz bağ kopması temas sporları ve özellikle futbol,tenis gibi ani yön değişikliği gerçekleştirilen aktivitelerde yaygındır. Genellikle ön çapraz bağ kopması veya ön çapraz bağ yırtığıtek başına gerçekleşmez ön çapraz bağ kopmasına kartilaj,ligament veya menüsküs yaralanmaları eşlik eder. Ön çapraz yırtığı küçük yırtık olabileceği gibi yaralanmanın şiddetine bağlı ön çapraz bağ kopması da olabilir. Yaralanmanın şiddetine göre ön çapraz bağ yırtığı hakkında ameliyat için karar verilir. Kadınlarda ön çapraz bağ yırtığı riski erkeklere oranla 2.4 – 9.7 kat daha fazladır.

Bu yazıda ön çapraz bağ kopması,ön çapraz bağ yırtığı, ön çapraz bağ straini,ön çapraz bağ kopması belirtileri, ön çapraz bağ yırtığında ameliyat olunmalı mı, ön çapraz bağ rehabilitasyonu ve ön çapraz bağ yaralanması hakkında herşeyi bulabilirsiniz.

ÖN ÇAPRAZ BAĞ ANATOMİSİ

Ön çapraz bağ  tamamen  intraartiküler bir  yapı olup hiçbir  kapsüler  bağlantısı  olmayan  tek  diz  ligamanıdır.Bu nedenle  sağlam  bir, dizde  palpasyon  ile algılanması  mümkün değildir. Ön çapraz bağ,  femurdan  tibiaya,  önden  arkaya, lateralden  mediale doğru  diz  eklemini  çaprazlayarak uzanır. Kemik yapışma yerlerine uyum  sağlayabilmek için  kendi  etrafında  hafifçe  dışa  doğru  döner

ÖN ÇAPRAZ BAĞ KOPMASININ NEDENLERİ

• Hızlı yön değiştirmeler
• Ani durmalar
• Koşu esnasında kontrolsüz yavaşlamalar,
• Zıplama,atlama sonrası yere basmada dizin dönmesi
• Temas sporlarında özellikle futbol gibi sporlarda çarpışma
• Ayağın zemine takılarak dizin ani dönmesi.

ÖN ÇAPRAZ BAĞ KOPMASI BELİRTİLERİ

Ön çapraz bağın kopması birliktelerinde en sık kemiklerin hızla birbirine çarpması sonucu bir dizde ‘pop’ sesi duyulmasıdır. Bize başvuran hastalardan duyduğumuz en sık belirti dizimden ses geldi, yaralanma sonucu dizimde  bir dengesizlik ve ağrı var’dır. Ön çapraz bağ kopmasında şişme ani gelişsede(genelde ilk 24 saat sonrasında oluşur.) Ön çapraz bağda  yırtığın şiddetine bağlı olarak ağrısız yürünebildiği gibi yürünemeyedebilir.

Şişlik eklem çevresindeki kan damarlarının kopmasına bağlı oluşur ve diz çevresine dokunulduğunda sıcaklık hissedilir. Ön çapraz bağ yırtığı belirtileri özetlenecek olursa :

• Ani bir manevra ya da zıplama sonrasında tek ayak ayak üzerine iniş esnasında oluşur
• Yaralanma anında sesli bir pop sesi duyulabilir.
• Dizde yoğun şişlik ile daha sonra instabilite (dizde boşluk hissi) hissi duyulabilir
• Eğer bir aktivite esnasında ön çapraz bağ kopmuşsa ,aktiviye devam edilirse çok ağrı hissedilir.
• Dizde şişlik, genellikle hızla oluşsada bazı durumlarda minimal veya gecikmeli oluşabliri
• Dizin bükülüp açılması gibi hareketlerde kısıtlılıklar oluşur
• Ön çapraz bağ yaralanmasını takiben kıkırdak yaralanmasıda oluşmuşsa diz ekleminin medial kenarında hassasiyet hissedilir

ÖN ÇAPRAZ BAĞ NEDİR ?

Ön çapraz bağ femur(uyluk kemiği) ‘dan tibia(kaval kemiği)’ya önden arkaya,dıştan içe doğru çaprazlayarak uzanan bir bağdır. Çapraz uzanım ile tibia’nın femur önüne geçmesini önler.

Dize uygulanan kuvvetler,ayağın bir yere takılması,zıplama sonrası yere düşerken dizin bükülmesi sonucu oluşabilir.Ayrıca futbol,rugby gibi sporlarda koşu esnasına ayağa basılma, dize darbe sonrası ortaya çıkabilir. Ön çapraz bağ yalanaması ile birlikte bağlantılı olduğu iç yan bağ veya menüsküs yırtığı oluşabilir.Bu nedenle ön çapraz bağ yırtığı sonrası doğru teşhis ve tedavi gereklidir.

Ön Çapraz Bağ Yaralanması Dereceleri

Ön çapraz bağ yaralanmasının tamamı yırtık veya kopuk değildir. Hafif derecedeki bir yaralanma ön çapraz bağda esneme yaparak kısa sürede iyileşir. Ciddi derecedeki yırtıkta bağ tamamen kopmuştur ve ameliyata gerek duyulur. Ön çapraz yaralanması aşağıdaki şekilde 3 sınıfa ayrılır ve grade 1- 2- 3 olarak isimlendirilir.

Grade 1(1. derece  ön çapraz bağ yırtığı)

• ön çapraz bağda yırtık veya kopma yoktur.Sadece ön çapraz bağ esnemiştir.
• Ön çapraz bağ yaralanması sonrası dizde hafif bir hassasiyet ve şişme vardır.
• Dizde bir boşluk veya bir gevşeklik hissedilmez.

Grade 2(2. derece ön çapraz bağ yırtığı)

• Ön çapraz bağ yaralanması sonrası bağda kısmi bir yırtık vardır ancak bağ tamamen kopmamıştır.
• Dizde dokunmayla hassasiyet,şişme ve diz hareketleri rahatlıkla yapılamaz.
• Diz eklemi aktivite(yürüme,koşma vb) esnasında stabil değildir.(gevşeklik ve boşluk hissedilir)
• Lachman’s ve ön çekmece testlerinde ağrı hissedilir.
• Hafif ağrılı veya ağrısız biçimde yürünebilir.

Grade 3(3.derece ön çapraz bağ yırtığı)

• Yaralanması sonrası bağ tamamen kopmuştur.
• Ön çapraz bağ tamamen kopmuştur ve 2 parça haline gelmiştir.
• Diz içinde şiddetli ağrı ve dize dokunmayla ağrı hissedilir.
• Kişiden kişiye şişlik oranı değişir.
• Dizden gelen bir ses duyulur.
• Diz hareketleri düzgün şekilde kontrol edilemez.
• Aktiviyeye devam edilemez.(yürümede ve aktivitelerde şiddetli ağrı hissedilir.)
• Aktivite esnasında ön çapraz bağ kopmuşsa aktivitenin devamında çok şiddetli ağrı hissedilir.
• Dizde boşluk ve gevşelik hissedilir.Eklem boşluğunda 1-2 saat içinde kan toplanır.
• Dizin iç yanına dokunulduğunda hassasiyet hissi kıkırdak harabiyetinin belirtisidir.

ÖN ÇAPRAZ BAĞIM KOPMUŞ OLABİLİR Mİ ?

aşağıdaki diz yaralanmaları ön çapraz bağ kopması veya ön çapraz bağ yırtığına benzer belirtiler verebilir. Dizdeki ağrı ve şişlik ön çapraz bağ yırtığının anlaşılmasına engel olabileceğinden ,ön çapraz bağ yırtığında veya kopmasında aşağıdaki yaralanmaların dışlanması gerekmektedir.

• diz çıkması
• menüsküs yaralanması
• yan bağ yaralanmaları
• patella çıkığı
• femur,tibia, fibula kırığı

Ön Çapraz Bağ Yırtığı Nasıl Anlaşılır ?

Ön çapraz bağ yırtığı veya ön çapraz bağ kopması ön çapraz bağ testleri ile anlaşılır.

Ön çapraz bağ testleri şunlardır:

• Lachman testi
• Pivot shift testi ve
• Ön çapraz bağ ön çekmece testi ile anlaşılır.  Ön çapraz bağ testleri hakkında daha fazla bilgi için tıklayın.

Ayrıca MRI,radyografi,artrometrik değerlendirme ile ön çapraz bağ yaralanması teşhisi konur.

Lachman testi

Pivot shift testi

Ön çekmece testi

Ön Çapraz Bağ Ameliyatı Olmalı mıyım?

Ön çapraz bağ ameliyatı ön çapraz bağ yaralanmasının tamamında uygulanan bir işlem değildir. Günümüzde ön çapraz bağ ameliyatı çift bant tekniği ile uygulanmasına rağmen ön çapraz bağ ameliyatı sonrası ön çapraz bağın tekrar kopması yüksük ihtimaldir. Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası , yeni konulan bağın damarlanması, beslenmesi ve diz içindeki organizasyonunun zaman alması nedeniyle ister sporcu ister normal birey olsun ön çapraz bağ yırtığında veya ön çapraz bağ kopmasında ön çapraz bağ ameliyatı ilk seçenek olmamalıdır.

Ön çapraz bağ ameliyatı olunmaması durumunda dizin içindeki hasarın büyüyüceği ve menüsküslere hasar vereceği en sık söylemlerden biridir. Özelliklerin çapraz bağ yırtığında doğru tedavi ve egzersiz programının uygulanması ön çapraz bağın iyileşmesini sağlayacaktır.

NEDEN ÖN ÇAPRAZ BAĞ AMELİYATI OLMAMALIYIM?

Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası rehabilitasyon sürecinin uzun olması, ön çapraz bağ ameliyatı sonrası ön çapraz bağın tekrar kopması ihtimalinin yüksek olması ve ön çapraz bağ ameliyatı sonrası diz kireçlenme hızının artarak erken yaşta kireçlenme (osteoartrit) maruz kalmamak için ilk seçenek olarak ön çapraz bağ ameliyatı olmamalısınız. Ön çapraz bağ  ameliyatı olmadan önce başvuracağınız uzman fizyoterapistler ön çapraz bağ ameliyatı olmadan ön çapraz bağı ve ön çapraz bağ yırtılmasına bağlı oluşan hasarın tedavisini gerçekleştirebilir.

Ön Çapraz Bağ Egzersizleri

Ön çapraz bağ yırtığı tanısı konduktan hemen sonra rehabilitasyona geçilmelidir. Bu anlamda ilk dizin normal hareketliliğini geri kazandırılmalıdır. Ameliyatın gerekli olduğu durumlarda ise ön çapraz bağ ameliyatı öncesi şişliğinin azalması ve dizin normal hareketlerinin tekrar kazanılması gerekir bu sayede cerrahi sonrası daha hızlı sonuç alınır. Bu manada ön çapraz bağ ameliyatı öncesi diz şişliğinin azalması ve ameliyat sonrası hızlı toparlanma için ön çapraz bağ ameliyatı öncesi egzersizleri mutlaka yapılmalıdır.

Ön çapraz bağ ameliyatı ameliyatı öncesi egzersizler 2 nedenden dolayı gereklidir:diz eklemi çevresindeki kasların kuvvetlendirilmesini sağlayarak normal eklem hareketlerini geri kazanmak aynı zamanda ameliyat sonrası daha iyi toparlanmayı sağlamak

Eğer ön çapraz bağ yırtılması sonrası ameliyat gerekli değilse kuvvet ve hareket açıklığı egzersizleri iyileşme süreci ile uyumlu bir şekilde programlanmalıdır.

Ön çapraz bağ (ACL) yaralanması sonrası  en önemli çalışılması gerekenlerden biri de propriosepsiyondur. Proprioception çalışmaları kasları yaralanmaya karşı korurken, aşırı streslere tepki vermesini kolaylaştırdığından rehabilitasyon boyunca aşamalı olarak uygulanmalıdır.

Ön Çapraz Bağ Yırtığı Ameliyatı 

Tüm ön çapraz bağ yaralanmaları sonrası ön çapraz bağ cerrahisi gerekmez.İlk teşhis sonrası el muayenesi, testler ve MRI taramaları birbirini doğrularsa cerrahi gerekebilir. Günümüzde ön çapraz bağ ameliyatları patella tendonu veya semitendinosus(hamstring) tendonundan greft(parça) alınarak bağın rekontrüksiyonunu(onarım) yapılır. Alınan greft(parça) iki kemik ucuna tutturulduğu için tendon-kemik grefti olarak bilinir.Bazı durumlarda yapay bağ veya bağıştan alınan bağlar kullanılabilir.

Ön Çapraz Bağ Ameliyatı Olmalı Mıyım ?

Ön çapraz bağ ameliyatına karar vermede temel olarak dizin stabilitesine bakılır bunun yanında yaş,meslek ve günlük aktiviteleri göz önünde bulundurulur.Ön çapraz bağda kopuktan ziyade kısmi yırtığın olması,quadriceps kas kuvveti arttırılarak diz stabilizasyonunun sağlanmaya çalışılmasıyla birlikte dizin rotasyonu(dönmesini) önleyen destek (brace)kullanılarak  ön çapraz bağ tedavisi ameliyatsız gerçekleştirilir.

Ön Çapraz Bağ Yaralanması Ne Zaman İyileşir ?

Ön Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası iyileşme süresi değişkenlik göstersede genel olarak ön çapraz bağ ameliyatından 4-5 ay sonra normal hızlı koşulara,ani yön değiştirmelere başlanabilir.

Ön Çapraz Bağ Tedavisi , Ön  Çapraz Bağ Rehabilitasyonu

Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası 1. hafta (ön çapraz bağ fizik tedavi egzersizleri)

Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası 2. hafta (ön çapraz bağ fizik tedavi egzersizleri)

Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası 3. hafta (ön çapraz bağ fizik tedavi egzersizleri)

Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası 4. hafta (ön çapraz bağ fizik tedavi egzersizleri)

Ön çapraz bağ amaliyatı sonrası 5. hafta(ön çapraz bağ fizik tedavi egzersizleri)

Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası 6.hafta (ön çapraz bağ fizik tedavi egzersizleri)

Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası 7. hafta (ön çapraz bağ fizik tedavi egzersizleri)

Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası 8.hafta (ön çapraz bağ fizik tedavi egzersizleri)

Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası 9.hafta (ön çapraz bağ fizik tedavi egzersizleri)

Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası 10.hafta (ön çapraz bağ fizik tedavi egzersizleri)

Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası 11.hafta (ön çapraz bağ fizik tedavi egzersizleri)

Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası 12-13. hafta (ön çapraz bağ fizik tedavi egzersizleri)

Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası 14.hafta (ön çapraz bağ fizik tedavi egzersizleri)

Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası 15.hafta (ön çapraz bağ fizik tedavi egzersizleri)

Ön çapraz bap ameliyatı sonrası 16.hafta (ön çapraz bağ fizik tedavi egzersizleri)

Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası 17.hafta (ön çapraz bağ fizik tedavi egzersizleri)