MENİSKÜS YARALANMASI , MENİSKÜS YIRTIĞI ,MENİSKÜS TEDAVİSİ ve MENİSKÜS EGZERSİZLERİ

Menİsküsler dizin iç ve dış yanında olmak üzere diz eklemini besleyen ve günlük yaşam aktivitelerinde,spor aktivitelerinde kuvvetin absorbe edilmesini sağlayan yapılardır. Aşırı kilo, spor aktiviteleri, yaş ile birlikte menisküsler yaralanarak menisküs dejenerasyonu veya menisküs yıtığına neden olur. Menisküs yaralanmasına bağlı yapılan aktiviteler kısıtlanıp, diz ağrısına neden olur.

Bu yazımızda menisküs nedir, menisküs yaralanması , menisküs yırtığı, menisküs ameliyatı, menisküs ameliyatı olmalımıyım?,  menisküs ameliyatı sonrası tedavi programı, ameliyatsız menisküs yırtığı tedavisi, menisküs yırtığı egzersizleri ve menisküs yaralanması hakkında bilmeniz gereken her şeye ulaşabilirsiniz.

MENİSKÜS NEDİR ?

Diz eklemi yandaki şekilde olduğı gibi 3 kemiğin birleştiği yapıdır.  Menüsküsler dizimizin içerisinde iç ve dış menüsküs olmak üzere kıkırdak oluşan yapılar olup menüsküsler vücutta aşağıdaki fonksiyonları yerine getirir:

• yük iletiminde,
• şokun tamponlanmasında,
• eklem bütünlüğünün korunmasında,
• aşırı fleksiyon ve ekstansiyonun engellenmesinde,
• kıkırdak beslenmesi
• eklem yüzey sürtünmesinin azaltılmasında vazgeçilmez rollere sahiptirler.

Biomekanik çalışmalar menüsküslerin %40-90’a varan oranlarda yüklenmeyi eklemin karşı yüzeyine ilettiğini göstermiştir. Tedavi amacıyla menisküslerin çıkarılması ,kısa dönemde rahatlama sağladığı halde uzun dönemde gelişen dejeneratif(yıpranmalar) değişiklikler rahatsızlığı arttırmaktadır. Menisküs dizdençıkarıldığı zaman temas alanı % 40 oranında azalmaktadır.

MENİSKÜS ANATOMİSİ

Menisküs tibial kondil üzerine oturmuş fibrokartilaj yapılardır.Menisküsler önemli taşıyıcı destek yapılardır ve medialde %50 lateralde ise %70 oranında yükü bölerek eklem kıkırdağına temas basıncını azaltır. Dizin en önemli ikincil stabilizötörüdür. Diz ekleminde besleyici ve kaydırıcı özellikleri vardır.Medial menisküs ‘C’ şeklinde ve
posteriorda daha kalındır.Lateral menisküs ‘O’ şeklinde kalınlığı boyunca eşittir.Medial menisküsün kalın olan periferik kenarı eklem kapsülüne ve ligamentum kollaterale tibaleye yapışıktır.Bundan dolayı dış menisküse oranla daha az hareket eder ve travmaya daha açıktır.Lateral menisküs ise daha küçük ve daha hareketli olup, eklem yüzeyi olarak daha fazla alan kaplar.Kapsülle anatomik bağlantısı olmadığı için rotasyon yapabilir, mekanik zorlanmalara daha az maruz kalır.Dize yük bindiğinde menisküsler üçgen yapıları nedeni ile perifere doğru itilir.Her iki menisküs önden transvers ligament sayesinde birbirine bağlanırlar ve bu bağlantı sayesinde femurun tibia üzerinde kayması
sırasında birlikte hareket ederler.Menisküsler büyük kısmı avasküler olmasına rağmen aktif bir dokudur.Menisküsler kanlanmasında lateral ve medial genikulat arter esastır,bunlarla periferik kapsül ve ön yüz beslenir.Orta genikulat arter ise menisküs posterior yüzünün kanlanmasından sorumludur.Vasküler penetrasyon iç menisküsün %10-30 ‘una, dış menisküsün %10-25 ‘ine kadar yayılır.

Lokalizasyona göre kanlanma :
-Red-red zon(Kanlanmanın olduğu meniskosinovyal birleşme yerinden 0-3mmlik bölge)
-Red-white zon(Kanlanmanın kısmen olduğu ve meniskosinovyal köşeden 3-5mm’lik
alan)
-White-white zon(kanlanmanın olmadığı avasküler alanlar)
Menisküs yokken yük taşıma alanı 2cm2;menisküs varlığında ise 6cm2 olarak
ölçülmüştür.

MENİSKÜS YIRTIĞI NEDİR ?

Özellikle sporcularda sık görülen  menisküs yırtığı genellikle dizin dönmesi veya ani yön değiştirmeyle menisküsü yukarıdan ve aşağıdan kaplayan kemiklerin farklı yönlere kaymasıyla menisküs sıkışır ve menisküs yırtıkları oluşur. Yaşlılarda menisküs yırtığı menisküsün beslenmesinin azalması dolayısıyla daha basit yaralanmalar ile de oluşabilir.

Menisküslerden medial menisküs daha az hareketli olmasında dolayı daha fazla strese maruz kalır ve medial menisküs yırtığı daha sık gözlemlenir.

MENiSKÜS BELİRTİLERİ NELERDİR ?

• 

  Menisküs yaralanması 2 şekilde gerçekleşmektedir. Menisküste dejenerasyon ( menisküsün normal yapısının hasarı) ve menisküs yırtığıdır. Menisküs belirtileri menisküs yaralanmasının şekline göre farklılık gösterir.

• Menisküs yırtığında yaralanmayı takiben dizin iç veya dış eklem kenarı çizgisi boyunca ağrı hissedilir.
• Bir çok hastada menisküs belirtisi olarak dizini bükme ve dizini düzleme hareketi sırasında dizde ağrı hissedilir.
• Menisküs yaralanması sonrası dizde tıkırtı , dizde kilitlenme veya  dizde zayıflık hissedilir.

• 

  Diz çevresinde menisküs hasarına bağlı şişlik menisküs yırtığı belirtisi olup genellikle yaralanmaya bağlı dizin iç veya dış eklem çizgisine dokunulmayla ağrı menisküs yırtığı belirtisidir.

MENİSKÜS AĞRISI NASIL GEÇER ?

Menisküs ağrısı  menisküs yırtığı veya menisküs hasarına bağlı gelişir. Menisküs ağrısında menisküs yırtığının tipi, menisküs yırtığının yerleşimi, menisküs yırtığı veya dejenerasyon seviyesi, hastanın yaşı ve aktivite seviyisi belirler.

Menüsküs yaralanmasına bağlı menisküs ağrısının tedavisinde herzaman öncelik ameliyatsız tedavi yani konservatif tedavidir.

Menisküs tedavisinin hedefi mümkün olduğunca menisküs dokusunu koruyarak klinik semptomlara ve menisküs yırtığına yönelik tedavi yapmaktır. Menisküs tedavisinde  ödem ve ağrının tedavisinin yanında, dikkatli kuvvetlendirme egzersizleri menisküsün iyileşmesini sağlamaktadır.

MENİSKÜS YIRTIĞINDA VEYA HASARINDA MENİSKÜSÜN DOĞRU ŞEKİLDE TEDAVİ EDİLMESİ MENİSKÜSÜN İYİLEŞMESİNİ SAĞLAMAKTA veya AMELİYAT OLMADAN SPOR AKTİVİTELERİNE GERİ DÖNÜŞÜ SAĞLAMAKTADIR. MENİSKÜS AMELİYATI HER NEKADAR BASİT OLSADA AMELİYAT İLE DİZE UYGULANAN MÜDAHALELER KİREÇLENMEYE NEDEN OLMASI DOLAYISIYLA TAVSİYEMİ DIŞIDIR.

AMELİYATSIZ MENÜSKÜS TEDAVİSİ

Dizde ki ağrılarınız sebebi menüsküs yırtığı veya menisküs dejenerasyonundan dolayı ise en son düşünmeniz gereken seçenek menisküs ameliyatıdır. Dizdeki menüsküs yırtığı veya menisküs dejenerasyonu sonrası ilk denenmesi gereken tedavi konservatif (ilaç ve fiziktedavi) olup eğer ağrılarınız da azalma olmuyorsa ve menüsküs ağrıları yaşam kalitenizi ciddi bir şekilde etkiliyorsa menüsküs ameliyatını düşünebilirsiniz.

Menisküs yaralanması veya menüsküs yırtığı sonrası diz ağrısı için ilk 4 gün mümkün olduğunca ayakta kalmamalısınız, her 2 saatte bir dizinize 15 dakika buz uygulaması ağrı ve şişliğin azalmasına yardımcı olacaktır. Ayrıca aşağıdaki egzersizleri günde 2 defa 10 tekrardan 3 set yapmalısınız.

İlk 1 haftadan sonra aşağıdaki egzersizleri haftada en az  2-3  kez 10 tekrar 3 set halinde yapmalısınız. Menüsküs Egzersizleri:

NEZAMAN MENİSKÜS AMELİYATI OLMALIYIM ?

Menüsküs hasarı veya menüsküs yırtılması sonucu diz ve çevresinde ağrılar azalmamışsa , menüsküsteki kıkırdak dokuda hasar varsa ve diz hareketleri esnasında (yürüyüşte,oturmadan ayağa kalmada, merdiven inip çıkmada) dizde kilitlenmeler oluşuyorsa menüsküs ameliyatı şarttır. Ancak Menüsküs yırtığının ciddiyetine bağlı menüsküs ameliyatları farklılık göstererek tedavi süresi ve programı değişir.

Menisküs yırtığına bağlı menisküs ameliyatı ; menisküs tamiri ve menisektomi olarak iki farklı biçimde yapılmaktadır.

Menisektomi Nedir ?

Menisküs yırtığına bağlı yırtığın boyutu ölçüsünde menisküsün bir parçasının veya daha büyük bir oranının artroskopi ile çıkarılmasına menisektomi denir.

Sporcularda çıkartılan menisküsün boyutuna göre menisküs fiziktedavisi 2 ila 6 hafta arasında sürmektedir.

Menisektomi sonrası fiziktedavi ve rehabilitasyon programı aşağıdaki gibidir :

FAZ I – Akut Faz (0-2 hafta)

Amaç: *ağrı, enflamasyon ve ödemi azaltmak

• *tama yakın ROM
• *quadriseps kas aktivitesini iyi hale getirmek
• *aktif ekstansiyon yetmezliği olmayan düz bacak kaldırma

Tedavi: *buz uygulaması (ilk 48 saat her saat başı 15 dk , sonrasında günde toplam 5-6 kez)
*tolere edebildiği kadar yük vererek yürüme
*duvarda ve yerde topuk kaydırma
*quadriseps izometrik egzersizler
*ayak bileği pompalama egzersizi
*patella mobilizasyonu
*mini squat(3.günden itibaren)
*kalça çevresi izometrik egzersizleri 4 yönlü (ekstansiyon kaybı olmadan)
*ayak bileği lastik egzersizleri

FAZ II- Geçiş Fazı (2-4 hafta)

Amaç: *kas kuvveti ve enduransın arttırılması
*ağrısız ROM ile tam yük vererek hareket
*fonksiyonel aktivitelere dönüş
*propriosepsiyonda artış

*ağrısız ROM ile tam yük vererek hareket
*fonksiyonel aktivitelere dönüş
*propriosepsiyonda artış
Tedavi:*tam ağırlık vererek yürüme
*denge egzersizleri
*yüzme, su içi egzersizler, bisiklet, hafif koşu(3.hf)
*stepper (stairmaster), leg press
*öne ve yana yumuşak hamle
*parmak ucu yükselme
*hamstring, gastro./soleus ve quad. germe
*egzersiz lastiğiyle terminal ekstansiyon, hamstring egzersizleri
*ayakta egzersiz lastiğiyle 4 yönlü kalça çalışması
Eğer efüzyon yoksa(min.), tam ve ağrısız rom varsa, yeterli denge ve kas kuvveti varsa 3. faza geçilir.

FAZ III- İleri Aktivite Dönemi(Spora Dönüş 4-6 hafta)

Amaç:*spora/fonksiyonel aktiviteye dönüş için hazırlık

*kas kuvveti,propriosepsiyon ve enduransın artırılması

Tedavi:

*ileri güçlendirme, izokinetik çalışma(hams./quad.)
*spora özgü çalışmalar, esneklik egzersizleri
*plyometrik egzersizler, vertikal sıçrama
*koşu programı, yana ve geri koşular, carioca, sekiz figür çalışması, hızlanma-
yavaşlama çalışması
*CV kondisyon, core stability
*4.hf submax, 6.hf max aktivite

MENÜSKÜS TAMİRİ NEDİR ?

Menisküs yırtığı sonucu menisküs ameliyatında menisküsün yırtık parçasının dikilmesi işlemine menisküs tamiri denir.

Menisküs Tamiri Sonrası Fizik Tedavi Ve Rehabilitasyon

FAZ I- Maksimum Koruma Dönemi (0-4hf)
Amaç: ağrı ve enflamasyonu azaltmak
              tamir edilen dokuyu korumak
              0-90 derece EHA kazanmak
Menisküs Tamiri Tedavisi 

• açı ayarlı dizlik tam ekstansiyonda kilitli (otururken 90 derece açılabilir)
  koltuk değnekleriyle tolere edebildiği kadar yük vererek yürüme
  elektirik stimülasyon(ES)
  elevasyon
  buz, ilk 48 saat her saat başı 15 dk, sonrasında günde toplam 5-6 kez 15 dk
  uygulanır
  EHA 0-90 pasif fleksiyon (arka boynuz tamirlerinde 70 aşılmamalı)(1-2hf), 0-120 pasif fleksiyon (3-4hf)
  patellar mobilizasyon
  pron diz ekstansiyonu(pasif ağırlıkla)
  kuadriseps izometrik egzersizleri, hamstring izometrik egzesizleri(arka boynuz tamirlerinde 6hf sadece tam ekstansiyonda )
  düz bacak kaldırma(DBK) dirençsiz
  kalça çevresi izometrik egzersizleri
  ayak bileği pompalama egzersizi
  germe egzersizleri
  kondüsyon için üst ekstremite egzersizleri
• FAZ II-Orta Koruma Dönemi(5-10hf)
  Amaç: 
• EHA da artış
  güçlendirme programında ilerleme
  propriyosepsiyon
• Menüsküs Tedavisi
• AAD çıkarılır
  Tam ağırlık verilir
  Fleksiyon açısı kademeli olarak tam rom
  Patella ve patella çevresi yumuşak doku ve eklem mobilizasyonu
  4 yönlü direncli kalça egzersizleri
  Bacak itme (70-10 derece)
  Mini çömelme
  Yandan basamak çıkma
  propriyoseptif egzersizler
  Denge egzersizleri
  7-8 haftadan itibaren kondüsyon bisikleti, yüzme, yürüme, merdiven aleti, eliptik bisiklet

FAZ III-Güçlendirme Dönemi(11-15hf)
Amaç:

 Tam ve ağrısız eklem hareket açıklığı
 Güç ve dayanıklılığın arttırılması
 Spora hazırlık

Menisküs Tedavisi

Açık ve kapalı kinetik zincir egzersizleri
Propriyoseptif egzersizler
Düz koşu
Pliyometrik egzersizler

FAZ IV-Spora Dönüş
Yapılan spora yönelik egzersizler

MENİSKÜS DİZ GÜÇLENDİRME EGZERSİZLERİ

Menisküs ameliyatı sonrası ilk 2 haftalık egzersiz programı

RANDEVU ve İLETİŞİM

UZMAN SPOR FİZYOTERAPİSTİ MUHAMMED BÜYÜKDEMİR

tedavihareketleri@gmail.com