ARKA ÇAPRAZ BAĞ YARALANMASI
Arka çapraz bağ dizin temel stabilizatörlerinden biridir. Dizimizin içinde ön çapraz bağdan daha geniş ve güçlü olup 2000 N’ luk gerilme kuvvetine sahiptir. Arka çapraz bağın daha geniş ve kuvvetli olması ön çapraz bağ yaralanmasına oranla daha az sıklıkladır. Arka çapraz bağ yaralanması genellikle diz bükülü haldeyken kaval kemiğinin önünden uygulanan kuvvet ile veya diz hiperekstansiyondayken varus, valgus stresi oluşmasına bağlı gelişebilir.Arka çapraz bağ yaralanması arka çapraz bağda yırtık veya arka çapraz bağ kopması olarak görülür.
Bu yazıda arka çapraz bağ, arka çapraz bağ kopması,arka çapraz bağ yırtılması,arka çapraz bağ anatomisi,arka çapraz bağ zedelenmesi,arka çapraz bağ yırtığı belirtileri,arka çapraz bağ iyileşme sresi, arka çapraz bağ rehabilitasyonu hakkında herşeyi bulabilirsiniz.
ARKA ÇAPRAZ BAĞ ANATOMİSİ
Arka çapraz bağ medial femoral kondilin lateralinden ve interkondiler
çentiğin tepesinden başlayarak aşağıda tibia’nın arka
interkondiler bölgesine uzanır. Bu bölgede her iki
menisküsün arka boynuzları arasına tutunur. Arka
çapraz bağ femur’da bulunan tutunma yerine göre
anterolateral ve posteromedial olmak üzere iki ayrı lif
demetinden oluşur. Anterolateral demet fleksiyonda
gerilirken posteromedial demet ise ekstansiyonda
gerilmektedir.
Arka çapraz bağ tibia’nın femur üzerinden arkaya doğru kaymasına engel olur.
Arka Çapraz Bağ Yaralanması Nasıl Oluşur ?
- Futbol
- Koşma esnasında
- Motor kazaları
- Dizlerin bükülü halde düşmek
Arka Çapraz Bağın Spora Özel Biyomekaniği
Spor yaparken oluşan arka çapraz bağ yırtığı veya arka çapraz bağ kopması dizin hiperekstansiyonu ile meydana gelmektedir. Ayağın dorsifleksiyon veya plantar fleksiyon pozisyonunda dizin hiperekstansiyona gitmesi yada zorlanması sonucu arka çapraz bağ yırtığı veya arka çapraz bağ kopması meydana gelir.
Diğer bir yaralanma ise dizin fleksiyon pozisyonunda varus yada valgusa gitmesi sonucu arka çapraz bağ yırtılması veya arka çapraz bağ kopması oluşur.
ARKA ÇAPRAZ BAĞ YIRTIĞINDA YAPILMASI ve YAPILMAMASI GEREKENLER
ARKA ÇAPRAZ BAĞ YARALANMASI BELİRTİLERİ
Arka çapraz bağ yaralanması belirtileri yaralanmanın gerçekleştiği zaman ve yaralanmaya bağlı arka çapraz bağda oluşan hasarın şiddetine göre değişir. Arka çapraz bağ yaranması ; arka çapraz bağın yırtılması Grade 1 Grade 2 ve Grade 3 olarak sınıflandırılır. Grade 3 arka çapraz bağ yırtığında arka çapraz bağ kopma seviyesinde olduğu için arka çapraz bağ kopması olarak da nitelenebilir.
Grade 1 arka çapraz bağ yırtığı : Grade 1 arka çapraz bağ yırtığında dizde ağrı, şişme meydana gelebilir. Arka çapraz bağ esnemiş olup, mikro düzeyde yırtık oluşmuştur. Grade 1 arka çapraz bağ yırtığında akut dönem geçtikten sonra dizin fonksiyonelliği ve stabilizasyon yeteneği çok etkilenmez. Rehabilitasyon programının uygulanması ile ameliyat edilmeden tedavi edilebilir.
Grade 2 arka çapraz bağ yırtığı : Grade 2 arka çapraz bağ yırtığında, arka çapraz bağda kısmi yırtık olup dizde stabilite kaybı fazladır. Dizde şişlik ve ağrı çok belirgindir. Grade 2 arka çapraz bağ yırtığı hem sporcularda hemde normal bireylerde ameliyat olmadan tedavi edilebilmektedir. Diz içinde sadece arka çapraz bağda yırtık varsa doğru uygulanan rehabilitasyon programı ile arka çapraz bağ yırtığı ameliyat olmadan tedavi edilebilir.
Grade 3 arka çapraz bağ yırtığı: Grade 3 arka çapraz bağ yırtılmasında, arka çapraz bağın bütünlüğü bozulmuş olup kopmuştur. Arka çapraz bağ kopmasına genelde ön çapraz bağ yırtığı veya diz iç,dış yan bağ veya kıkırdak hasarı eşlik etmektedir. Ortopedistin muayenesine göre ameliyat gerekebilir.
Akut arka çapraz bağ yaralanması
Arka çapraz bağda mikro seviyede yaralanmaya bağlı minimal ağrı,şişme görülübileceği gibi belirti gözlenmeyedebilir. Arka çapraz bağ yaralanmasında tam eklem hareket açıklığı varken ve yürüme esnasında ağrı gözlenmeyebilir. Ancak arka çapraz bağ yaralanmasına eşlik eden bağ,kıkırdak gibi yaralanmalar da mevcutsa ağrı, şişlik, hareket kaybı, dizde instabilite temel arka çapraz bağ yaralanması belirtileridir.
Kronik Arka Çapraz Bağ Yaralanması
Kronik arka çapraz bağ yaralanmasında genelde yaralanmanın olduğu an ve mekanizma hatırlanamaz. Genel olarak dizler yarı bükülmüş pozisyonda ağrı hissedilir. (merdiven çıkma,inme,çömelme) ve uzun süre yürüyüşte dizde boşalma veya güvensizlik hissi olarak tabir edilen instabilite mevcuttur. Arka çapraz bağ yaralanmasının şiddetine bağlı diz kapağının iç kısmında ağrı olabilir ve zaman zaman dizde ağrı,şişlik ve sertlik artabilir.
ARKA ÇAPRAZ BAĞ YIRTIĞI NASIL ANLAŞILIR ?
Arka çapraz bağ yırtığı veya arka çapraz bağ kopuğu MRI , ultrason ve x-ray görüntüleme yöntemleri ile değerlendirilir. Klinik değerlendirme yöntemleri arka çapraz bağ yırtığının seviyesi hakkında klinisyenlerin bilgi sahibi olmasını sağlar. Klinisyenlerin arka çapraz bağ yırtığını anlamak için yaptıkları testler şunlardır :
Arka çekmece testi
Quadriceps Active Test
Dial Test
Arka çapraz bağ değerlendirmesi
ARKA ÇAPRAZ BAĞ YIRTIĞI TEDAVİSİ
Arka Çapraz Bağ Yırtığı Ameliyatsız Tedavisi
Arka çapraz bağın kendine özgü iyileşme yeteneği vardır ve bağın yırtılmasının hemen ardından iyilişme sreci başlar. Arka çapraz bağ yırtığında eklem mobilizasyonları ve egzersizler ile optimal stres oluşturmak arka çapraz bağın iyileşme yeteneğini uyarır. Arka çapraz bağ yırtığında grade 1 ve grade 2 yaralanmaların ameliyat olmaksızın konservatif tedavi ile iyileşebebileceği bilimsel çalışmalar tarafından gösterilsede arka çapraz bağ kopmasının ardından 4 hafta içinde konservatif tedaviye başlamak ameliyatsız arka çapraz bağın tedavisini sağlamaktadır.
Arka çapraz bağın tedavisinde tedavi boyunca özellikle yukarıda belirttiğimiz arka çapraz bağ yırtığında yapılmaması gerekenlere dikkat edilmelidir.
Arka çapraz bağ yırtığının ameliyatsız tedavisinde başta quadriceps kuvveti, hamstring, gastrocnemius, soleus ve gracilis kaslarının kuvvetlendirilmesi elzemdir.
Stabilizasyon, postüral ve proprioseptif egzersizlerinin ağrı olmaksızın yapılarak ilerlenmesi hem sporcuların hemde normal bireylerin arka çapraz bağ yırtığını ameliyatsız olarak tedavi etmektedir.
Ayrıca arka çapraz bağ rehabilitasyonu boyunca ayarlanabilir korse kullanmak günlük yaşam aktivitelerinde ağrı ve ödemin oluşmasını engelleyerek tedavi ve rehabilitasyon sürecini kolaylaştırır.
Arka Çapraz Bağ Yırtığında Korse Kullanımı
Proksimal tibianın posterior translasyonuna direnç gösteren ve böylece iyileşme aşamasında arka çapraz bağı koruyan çok sayıda korse mevcuttur.
PCL-Jack brace olarak tanımlanan korse tibiaya sabit bir destek sağlayarak arka çapraz bağın kontrollü bir şekilde korunmasını sağlar. Arka çapraz bağ yaralanmasından sonraki 3-4 hafta içinde takılmalı ve 4 aya kadar kullanılmalıdır. PCL jack brace ‘in arka çapraz bağ yaralanmasında grade 2 ve 3 .derece yırtığı olan sporcuların tedavisinde başarılı bir rol oynadığını göstermiştir.
Össur Rebound PCL brace diz bükülürken proksimal tibiaya artan destek sağlayan dinamik bir korsedir. PCL-Jack brace ile karşılaştırıldığında, Össur Rebound PCL brace’in arka çapraz bağa yükleme yapılmasına müsade ettiği, aynı zamanda patellofemoral eklem üzerindeki baskıyı da azalttığı gösterilmiştir
ARKA ÇAPRAZ BAĞ NE ZAMAN İYİLEŞİR ?
Grade 2 arka çapraz bağ yırtığı ameliyat olmadan tedavi sürecine 4 hafta içerisinde başlanırsa takımla birlikte antrenmalara dönüş süresi 10-26 hafta arasında değişmekte olup dizde ağrı,şişme,sertlik veya instabilite varlığı yoksa 15 haftada , Grade 3 arka çapraz bağ yırtığında ameliyat olmaksızın yapılan tedavi ve rehabilitasyon süreci 10- 40 hafta ortalama 18 haftada takımla %100 antrenmalara başlanabilir.
Arka çapraz bağ ameliyatı geçirildiyse 9 ay sonrasına kadar spora dönüş önerilmez.
Arka Çapraz Bağ Rehabilitasyonu
Yaralanmanın oluştuğu günden 2 hafta süresince yapılan arka çapraz bağ tedavisinde diz çevresindeki ödem ve ağrıya yönelik elektroterapi, lenf drenaj ve çeşitli fiziktedavi yöntemleri uygulanır. Arka çapraz bağ rehabilitasyonu boyunca yapılacak egzersizler sadece çevre kas grubunun kuvvetlenmesini sağlamak amacıyla değil ağrı ve ödemin azalması içinde son derece önemlidir. Erken dönemde yapılacak egzersizler şunlardır :
https://www.youtube.com/watch?v=-8MV0sX-C_k
Arka çapraz bağ yaralanmasında 4-12.hafta
Arka Çapraz Bağ Yırtığında Fonksiyonel Dönem
